میلیون‌ها مهاجر افغان در پاکستان، نگرانند که ممکن است بعد از سی سال زندگی در این کشور، مجبور به ترک پاکستان شوند. مهاجران افغان می گویند با تبعیض و بدرفتاری فزاینده از سوی مقام های دولتی مواجه اند؛ دولتی که دیگر نیازی به حضور آنها در پاکستان ندارد. آنها همچنین نگران اند که امسال و با پایان مهلت اعتبار کارت های اقامتی شان، ممکن است همانند سال های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰، بازداشت ها و اخراج های دسته جمعی مهاجران ازسر گرفته شود. درحالی که بسیاری از مهاجران افغان از پاکستان به کشورشان بازگشته اند، شرایط بازگشت برای خیلی های دیگر هنوز فراهم نیست. معلوم نیست چه سرنوشتی در پایان سال ۲۰۱۲ در انتظار این مهاجران است.

دسته ای از افغانهای مقیم پاکستان، کسانی هستند که زمانی با نام مجاهدان غیور ستایش می شدند، اما اکنون به چشم طالبان مخرب نگریسته می شوند. داستان برمی گردد به دهه های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰، زمانی که پاکستان، آمریکا و دیگر بازیگران بین المللی صحنه افغانستان، از مهاجرت افغان‌ها به عنوان حربه ای علیه اتحاد شوروی استفاده می کردند. در آن زمان، از افغانها در پاکستان استقبال زیادی می شد، به ویژه از گروه های مسلح مخالف شوروی، که اهمیتی کلیدی و استراتژیک داشتند.

حاجی حفیظ الله*، از مجاهدین سابق که اکنون در حاشیه شهر پیشاور زندگی می کند، به من گفت: "ما اول وقتی به اینجا آمدیم، مردم در اتوبوس ها بلند می شدند و جایشان را به ما می دادند، تا این حد به ما احترام می گذاشتند".

اما اکنون وضعیت با آن سالها بسیار متفاوت است. حاجی حفیظ الله می گوید: "حالا دیگر دولت پاکستان نمی خواهد ما اینجا باشیم. رفتارشان با ما تغییر کرده و دیگر ما را نمی خواهند".

بد شدن روابط دولت های پاکستان و افغانستان، بر روی وضعیت مهاجرین افغان هم تاثیر می گذارد. اگرچه دولت پاکستان، سالیان دراز، بار سنگین حضور میلیونها مهاجر افغان را به دوش کشیده و نسبت به ایران (دیگر میزبان انبوه مهاجران افغان) آزادی های بیشتری به آنها داده، اما این مهاجران، در سال های پس از حوادث یازده سپتامبر ۲۰۰۱، شاهد افزایش فشار و سختگیری بوده اند.

بدرفتاری پلیس

در سالهای ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰، علیرغم بحث هایی که درباره تعویض و تجدید مجوز های اقامتی مهاجران وجود داشت و این کارت های شناسایی کامپیوتری تا دسامبر ۲۰۱۲ تمدید شد، بازداشت ها و اخراج های دسته جمعی صورت گرفت. درحال حاضر هم مهاجران افغان، افزون بر ایست و بازرسی های معمول و رشوه گیری، با بازداشت و اخراج فردی مواجه اند.

رسوایی و فساد پلیس پاکستان، دامان شهروندان پاکستانی را هم می گیرد، اما شرایط برای مهاجران افغان، به مراتب سخت تر است. در همین رابطه، با مردی گفتگو کردم که از سال ۱۹۸۲ به همراه خانواده اش در پاکستان زندگی کرده است. او تعریف می کرد که در سال ۲۰۱۰، پلیس به طور مداوم اقدام به بازداشت افغان ها می کرده و از آنها ده هزار تا بیست هزار روپیه (حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ دلار) رشوه طلب می کرده تا آزادشان کند.

یک نوجوان یتیم ۱۵ ساله مهاجر که به همراه برادر ۱۲ ساله اش در کراچی زندگی و تحصیل می کند و به عنوان کارگر روزمزد امرار معاش می کند، از بازداشتش توسط پلیس در راه بازگشت به خانه تعریف کرد: "پلیس من را گرفت، نمی دانستم چه کنم، نگران برادرم بودم. خیلی ترسیده بودم. در نهایت مجبور شدم تمام پولی را که از کار روزانه ام به دست آورده بودم به آنها رشوه بدهم".

قانوناً فقط افغان هایی که دارای کارت شناسایی (شناختی کارت) از سوی دولت پاکستان هستند، مهاجر قانونی محسوب می شوند. آژانس پناهندگان ملل متحد (UNHCR)، شمار این دسته از مهاجران را یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر برآورد می کند. بقیه افغان های مقیم پاکستان، که بر اساس ارزیابی سال ۲۰۰۹، شمارشان از ۴۵۰ هزار تا ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر برآورد می شود، ثبت نشده اند و مهاجر غیرقانونی به حساب می آیند. اما اکنون مقام های پاکستان می گویند کارت های شناسایی مهاجران، دیگر تمدید نخواهد شد. همین موضوع، افغان ها را نگران کرده که در پایان سال ۲۰۱۲، ممکن است بازداشت ها و اخراج های دسته جمعی ازسر گرفته شود.

پس از سال ۲۰۰۱، هدف اولیه دولت های آمریکا، افغانستان و پاکستان، و آژانس پناهندگان سازمان ملل، در رابطه با مهاجران افغان، بازگرداندن آنها به کشورشان بود. بودجه اختصاص یافته برای افغان ها در پاکستان، اکنون به حداقل رسیده است. برای آمریکا، بازگرداندن افغانها به کشورشان، بخشی از استراتژی وسیع تر بازسازی افغانستان و تلاش برای جلب حمایت فکری و عاطفی افغان ها و در نهایت، پیروزی در جنگ است؛ افغانستان هم از این طریق درپی جمع کردن دوباره افغانها در زیر سقفی به نام ملت است؛ پاکستان اما، به سبک کردن بار حضور مهاجرین از شانه های خود می اندیشد.

آنچه برای افغان هایی که در پاکستان باقی مانده اند، مهم است، این است که آنها خود را دارای شرایط بازگشت نمی دانند و باقی ماندن شان در پاکستان هم، غیرمتعارف است.

گفتگویی داشتم با یک خانواده افغان که در سال ۱۹۸۰ به پیشاور مهاجرت کرده اند و همه فرزندان خانواده، در پاکستان به دنیا آمده اند. پدر این خانواده گفت: "در زمان دکتر نجیب الله (واپسین رئیس جمهور چپگرای افغانستان)، بعضی از مهاجران به افغانستان بازگشتند؛ بعضی ها هم در زمان حامد کرزی بازگشتند. اما اما نمی توانیم برگردیم؛ برای ما خطرناک است و همه زندگی ما اینجاست".

'تروریست' و 'القاعده'

هر زمان که روابط افغانستان و پاکستان تیره می شود، این افغان های مقیم پاکستان هستند که چوب این تیرگی را می خورند.

نکته دیگر اینگه، مهاجران افغان مقیم پاکستان، حتی اگر نقشی در بمبگذاری ها و حملات در داخل خاک پاکستان نداشته باشند، به طور فزاینده ای قربانی پیامدهای این خشونت ها می شوند؛ خشونت هایی که در سال ۲۰۰۹ به اوج خود رسید. آنها وضعیتی شبیه اقلیت های مسلمان در کشورهای غربی، یا کشمیر و هند دارند که حضورشان امری منفی پنداشته می شود. نسبت به افغان های مقیم پاکستان هم، خواه ناخواه چنین نگاه سیاسی تاریکی وجود دارد.

مجموع این عوامل، افغانهای مقیم پاکستان را در وضعیت خفت بار و آزار دهنده ای قرار داده است؛ آنها به گونه فزاینده ای قربانی بدرفتاری پلیس، بازداشت و اخراج می شوند.

به دیدار یک خانواده افغان در پیشاور رفتم که دو فرزند شان، در یک کارخانه در نزدیک خانه شان کار می کنند. عزیز، پسر بزرگ خانواده، از بدرفتاری روزمره پلیس سخن می گوید: "صبح وقتی به طرف محل کار می رویم، می دانیم که حتی اگر تمام مدارک اقامتی خود را به همراه داشته باشیم، باز هم با پلیس به مشکل برخواهیم خورد. پلیس به ما می گوید تروریست، القاعده. تو بگو، اگر من از القاعده بودم، در یک کارخانه کار می کردم؟"

آن دسته از افغان هایی که شناختی کارت پاکستان را ندارند، معمولاً فقیرترین قشر مهاجران در پاکستان هستند. شرایط آنها حتی از عزیز هم سخت تر است. یکی از مهاجرین، عبدالقادر است که از راه جمع کردن کاغذ و پلاستیک و فلزات از میان زباله ها، امرار معاش می کند. عبدالقادر می گوید برای اینکه با پلیس رو برو نشود، مجبور است فقط در محدوده محله زندگی اش رفت و آمد کند. برای او، حتی بعضی وقتها خریدن مواد غذایی هم دشوار است. می گوید: "ما بعضی وقتها مجبوریم پوست کچالو (سیب زمینی) از میان آشغال ها جمع کنیم و بخوریم". عبدالقادر و خانواده اش، که هم اقامت شان غیرقانونی است و هم خانه ای که برای خود ساخته اند، به بازگشت به افغانستان فکر نمی کنند، ماندن شان در پاکستان هم مشکل است.

روشن نیست که آیا این شرایط سخت و پیچیده، عمداً و رسماً پیش پای مهاجرین افغان گذاشته شده، یا نه. اما می توان گفت که این وضعیت، در آنچه تشویق افغانها به بازگشت خوانده می شود، نتیجه بخش بوده است. در هر صورت، افغان های مقیم پاکستان می دانند که دولت نمی خواهد آنها بیش از این در این کشور حضور داشته باشند.

برای افغان هایی که قصد بازگشت دارند، باید سهولت هایی وجود داشته باشد. با این حال، واقعیت ادامه حضور افغان ها در پاکستان و معادلات منطقه ای دخیل در مهاجرت هم باید مورد توجه قرار گیرد.

اکثریت مهاجران افغان که در پاکستان مانده اند، از نظر ملیت و هویت، هنوز افغان هستند، اما از لحاظ معیارهای اجتماعی و اقتصادی، جذب جامعه پاکستان شده اند و بخشی از بافت جامعه پاکستانی را تشکیل می دهند.

بسیاری از افغان ها در روند رشد اقتصادی پاکستان مشارکت داشته اند و از طریق دوستی های فردی، ازدواج و مشارکت های اقتصادی، پیوندهای اجتماعی عمیقی با پاکستانی ها برقرار کرده اند. در جریان عملیات ارتش پاکستان در مناطق آزاد قبایلی این کشور و سیل سال ۲۰۱۰، سرنوشت تلخ مهاجرات گریبانگیر پاکستانی ها شد و این بار، افغان ها بودند که در خانه هایشان را به روی پاکستانی های آواره گشودند.

اینها واقعیت هایی است که می بایست در کنار اهمیت حضور افغان ها در پاکستان، در تصمیم گیری های دولتمردان پاکستانی درنظر گرفته شود. حقوق افغان های مقیم پاکستان باید حفظ شود و حدود ۴ میلیون مهاجر افغان که در پاکستان زندگی می کنند، نباید به فراموشی سپرده شوند یا تحت الشعاع توجه محض دولت های افغانستان و آمریکا به مردم داخل افغانستان واقع شوند.

اگرچه دولت پاکستان با مشکلات داخلی زیادی دست به گریبان است و سالیان دراز، بار سنگین حضور میلیون ها افغان را به دوش کشیده است، اما این ها هیچ کدام، سوء رفتارهای فعلی با افغان ها در این کشور را توجیه نمی کند و به نفع روابط پرفراز و نشیب اسلام آباد - کابل هم نیست.

همانگونه که بحث درباره سرنوشت مهاجران افغان در پاکستان به سال ۲۰۱۲ محدود نمی شود، توجه به یک موضوع مهم دیگر حتمی است؛ و آن اینکه، تبعیض و تحقیر افغان ها و گروکشی از آنها در معادلات و رقابت های سیاسی بین دو کشور پاکستان و افغانستان، باید پایان یابد.

*نام مصاحبه شوندگان، به دلایل امنیتی تغییر داده شده است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: